Bakkal, şarküteri, süpermarket, kuruyemişçi, kurukahveci, ekmek bayii, manav, lokanta, pizzacı, yemek satış yerleri, pastaneler, çay bahçeleri, taksi yazıhaneleri gibi çok çeşitli adlar altında faaliyet gösteren sıhhi işyerlerinin de uygulamada bulundukları fiziki mekan itibariyle sınıf ve özelliklerine göre bazı niteliklere sahip olması gerekmektedir. Sıhhi müesseselerin sınıf ve özelliklerine göre aranacak nitelikler, 09.3.1989 tarihli ve 20103 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan "İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik"te açıklanmıştır. Sıhhi nitelikte işyerlerinden birisini açmak isteyenler; yapacağı işin niteliğine göre Yönetmelikte belirtilen ölçütlere uygun olarak işyerini veya işletmesini düzenledikten sonra, sıhhi müesseseler için Yönetmelikte gösterilen formu doldurarak yetkili mercie verilecektir.

3572 sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Kanun ve bu Kanunun Uygulama Yönetmeliğine göre; bu Kanunun uygulanmayacağı işyerleri dışında kalan ve Yönetmelik Ek-4 ünde sayılan sıhhi müesseseler; Belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan tüm işyeri ve işletmeler valilik ve kaymakamlıklarca, Belediye ve mücavir alan sınırları içinde kalan tüm işyerleri ve işletmeler belediyelerce, ruhsatlandırılacaktır. Başvuru formu eksiksiz olarak doldurulmuşsa, ilgiliye en geç başvurusunu izleyen iş günü içerisinde "işyeri açma ve çalışma ruhsatı" verilir. Ancak, ilgilinin beyanına göre düzenlenen ruhsat müktesep hak doğurmaz.

Gayrı sıhhi (sıhhi=sağlıklı olmayan) müesseseler, yani işyerleri; faaliyette bulundukları alan itibariyle gerek çıkardıkları koku, duman ve gürültü yönünden, gerekse üretim sonucunda meydana gelen zararlı atıklar nedeniyle çevresinde bulunan insanlara fiziksel, ruhsal ve sosyal yönlerden az ya da çok zarar veren veya zarar verme ihtimali bulunan müesseselerdir. İnsanları etkileyen bu zararlarının yanı sıra, üretim faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan tehlikeli ve zararlı atıklar da hava, su ve toprağın kirlenmesine sebep olarak hayvan veya bitki gibi diğer canlılara da zarar vermektedir. İşte bu çerçevede, 1930 yılında yürürlüğe giren 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu'nun "Gayri Sıhhi Müesseseler" başlıklı 268-275 inci maddeleri uyarınca çevre ve toplum sağlığının korunması açısından önem arzeden gayri sıhhi müesseselerin zararlı etkilerinin yok edilmesi veya en az düzeye indirilmesi ve doğal kaynakların kirlenmelere karşı korunması için gayri sıhhi müesseselerin kontrol altına alınması, ruhsatlandırılması ve denetlenmesindeki usul ve esasları belirlemek amacıyla 1995 yılında Sağlık Bakanlığı'nca "Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği" yürürlüğe konulmuştur.

Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği gereğince; Birinci sınıf gayri sıhhi müesseseler Sağlık Bakanlığınca, İkinci sınıf gayri sıhhi müesseseler Valiliklerce, Üçüncü sınıf gayri sıhhi müesseseler merkez ilçe sınırları içinde valiliklerce, diğer ilçelerde kaymakamlıklarca, ruhsatlandırılacaktır.

Nerede açılırsa açılsın 1 inci sınıf gayri sıhhi müesseselere; Sağlık Bakanlığınca, 2 nci sınıf gayri sıhhi müesseselerden; 3572 sayılı Kanun'un istisnalara ilişkin 2 nci maddesinde sözü geçen (Yakıcı, parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli maddelerle çalışılan işlerle, oksijen LPG dolum ve depoları, bunlara ait dağıtım merkezleri, perakende satış yerleri, taş ocakları, akaryakıt istasyonları ve benzeri) işyerleri için il sınırları (belediye ve mücavir alan sınırı içinde veya dışında olduğuna bakılmaksızın) içinde nerede açılırsa açılsın valiliklerce, Yukarıda sayılanlar (Yakıcı, parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli maddelerle çalışılan işlerle, oksijen LPG dolum ve depoları, bunlara ait dağıtım merkezleri, perakende satış yerleri, taş ocakları, akaryakıt istasyonları ve benzeri) dışındaki işyerlerine; Büyükşehir belediyesi olan illerde; büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde büyükşehir belediye başkanlığınca, Büyükşehir belediyesi olan ve büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan ilçeler ile, diğer il merkezlerine bağlı ilçelerde, belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediye başkanlıklarınca, bu alanlar dışında valiliklerce, 3 üncü sınıf gayri sıhhi müesseselerden; 3572 sayılı Kanun'un 2 nci maddesinde sözü geçen (Yakıcı, parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli maddelerle çalışılan işlerle, oksijen LPG dolum ve depoları, bunlara ait dağıtım merkezleri, perakende satış yerleri, taş ocakları, akaryakıt istasyonları ve benzeri) işyerleri için; il sınırları içinde merkez ilçe varsa, merkez ilçe sınırları içinde valiliklerce, diğer bütün ilçelerde kaymakamlıklarca, Bu istisna işyerleri dışında; Büyükşehir belediyesi olan illerde; büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde büyükşehir belediye başkanlığınca, Büyükşehir belediyesi olan ve büyükşehir belediyesi ve mücavir alan sınırları dışında kalan ilçeler ile, diğer il merkezlerine bağlı ilçelerde, belediye sınırları ve mücavir alan içinde belediye başkanlıklarınca, bu alanlar dışında kaymakamlıklarca, İl sınırları içinde merkez ilçe bulunan illerde merkez ilçede; belediye sınırları ve mücavir alan içinde belediye başkanlıklarınca, bu alanlar dışında valiliklerce, ruhsat verilecektir.

3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun'un 6/e maddesi gereğince, büyükşehir belediye sınırları içerisinde gıda ile ilgili olanlar haricinde açılacak olan 1, 2 ve 3 üncü sınıf gayri sıhhi müesseselere açılış ve çalışma ruhsatı vermeye büyükşehir belediye başkanlıkları yetkilidir.

Birinci sınıf gayri sıhhi müesseselerden istenecek bilgi ve belgeler şunlardır: 1 . Yer seçimi için; Beyanname, Tesisin bulunduğu yeri gösteren onaylı plan ve belge, Sanayi bölgesi dışındaki tesisler için ilgili imar dairesinin görüşü, Varsa fizibilite raporu, İş akım şeması ve açıklama raporu, Çevre kirlenmesini önleyecek tedbirler hakkında açıklama. 2. Tesis izni için; Dilekçe, Alet ve cihazların konumunu gösterir şekilde hazırlanmış 1/100-1/1000 ölçekli tesis içi yerleşim planı, Çevre kirlenmesini önlemek amacıyla alınacak önlemlere ait, kirleticilerin nitelik ve niceliğine göre hazırlanmış proje ve açıklama raporları, Sıhhi tesisat projesi, Şehir şebeke suyu bulunmayan yerlerde içme ve kullanma suyu temin projesi ve açıklama raporu ile suyun bakteriyolojik ve kimyasal analiz raporu, Derin kuyulardan su temin edilmesi halinde Devlet Su İşlerinden alınacak kuyu suyu kullanma belgesi, Kanalizasyon bulunmayan yerlerde, 19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik"e uygun olarak hazırlanmış fosseptik detay projesi, Fosseptikten sonra atık suyun ne şekilde izale edileceği, sızdırma yapılacaksa "Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik"e uygun proje, Kanalizasyon bulunmayan yerlerde banyo, lavabo, mutfak v.b. kullanma suları ile yağış sularının toplanması ve izalesi ile ilgili proje ve açıklama raporu, Devamlı olarak en az 50 işçi çalıştıran ve Kanunun 180 inci maddesi kapsamına giren müesseselerde hasta ve yaralıların tedavisi için gerekli sağlık ünitesi projesi ve açıklama raporu, Çevre sağlığı değerlendirme raporu, Tesis raporu, Sağlık koruma bandının işaretlendiği imarca tasdikli planı. 3. Açılma ruhsatı için; Dilekçe, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü uyarınca işletme belgesi, Yangın ve patlamalar için gerekli önlemlerin alındığına dair belge, Sorumlu müdür sözleşmesi, Devamlı en az 50 işçi çalıştıran ve Kanunu'nun 180 inci maddesi kapsamına giren iş yerlerinde tabip ve sağlık personeli sözleşmesi, Çevre sağlığı değerlendirme raporu, Açılma raporu, Emisyon izni, Deşarj izni, Bu belgeler tanzim edilirken ÇED raporu düzenlenmesi gereken tesisler için ÇED raporu içerisinde yer alan bilgi ve belgelere ait belgeler ayrıca istenmez.

3572 sayılı Kanun kapsamı dışında kalan ikinci ve üçüncü sınıf gayri sıhhi müesseseler ise Yönetmelik ekindeki; Ek-1, Ek-2, Ek-3 ve Ek-4'deki formlara göre ruhsatlandırılacak olup, söz konusu tesislerden; tesisin kurulacağı yer ve çevreye olacak zararlı etkileri bakımından gerekli görülürse ilave bilgi ve belgeler istenebilir.

3572 sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun kapsamındaki ikinci ve üçüncü sınıf gayri sıhhi müesseseler bu Kanun ve bu Kanuna istinaden yayımlanan yönetmeliğe göre ruhsatlandırılır. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmeliğin "Gayri Sıhhi Müesseseler" başlıklı 12 nci maddesinde, gayri sıhhi müesseselerin sınıflandırılmasında 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunun 268-275 inci maddeleri uyarınca düzenlenmiş bulunan "Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği"nin esas alınacağı ifade edilmiştir. Bunun dışında gayri sıhhi müesseselerle ilgili olarak aşağıdaki kriterler de belirlenmiştir. Gayri sıhhi müesseseler, öncelikle kendi tür işyerlerine ait sanayi bölgelerinde kurulur. Sanayi bölgelerinde veya sanayi bölgelerinin dışında kurulacak olan ikinci sınıf gayri sıhhi müesseselerin etrafına sağlık koruma bandı konulması zorunludur. Bu band içinde kalan alanda, meskenler ile insanların yiyip içmesine, dinlenip eğlenmesine mahsus diğer tesisler yapılamaz. Gayri sıhhî müesseseler etrafına konulması gereken sağlık koruma bandı, tesislerin yönetici unsurları; sanayi bölgeleri etrafına konulması gereken sağlık koruma bandı ise bölge sınırı esas alınarak tesbit edilir. Çevresine olan zararları giderilmeyen üçüncü sınıf gayri sıhhi müesseselerin meskenlerden ve insanların ikametine mahsus diğer yerlerden uzakta yapılması şarttır. Özellikle gürültü ve hava kirliliğine neden olan müesseseler etrafında bırakılması gereken sağlık koruma bandı mesafesi; tesisin faaliyeti sırasında çevre ve toplum sağlığına yapacağı zararlı etkileri, hakim rüzgar durumu ve bölgenin diğer özellikleri dikkate alınmak suretiyle 5 inci maddede belirtilen merciler tarafından tesbit ve ilan olunur. Gayri sıhhi müesseselerin, bu genel şartlara ilave olarak; Sosyal tesis atıklarının, varsa kanalizasyon şebekesine bağlanması, kanalizasyonunun bulunmaması halinde, 251 sayılı "Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Açılacak Çukurlara Ait Yönetmelik" hükümleri çerçevesinde uygun fosseptikle tasfiye edilmesi, Katı atıkların, çevre ve toplum sağlığına zarar vermeyecek şekilde muhafaza ve izale edilmesi (tuvalet, pisuvar, duş, lavabo, yemekhane gibi sosyal tesisler, TS 1358'e uygun olmalıdır), Proses sıvı atıklarının "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği"ne uygun şekilde arıtılarak deşarj edilmesi, Proses gaz atıklarının "Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği" hükümleri çerçevesinde arıtılması, Gürültü seviyesinin, "Gürültü Kontrol Yönetmeliği"ne uygun şekilde izale edilmesi şarttır. Ruhsatlı gayrı sıhhi müesseselerde, yetkili makamın bilgisi dışında herhangi bir değişiklik ve ilave yapılamaz. Gayri sıhhi müesseseler, çevreye olan zararlarını mümkün olduğu kadar azaltabilmek için, tekniğin gerektirdiği önlem ve yenilikleri uygulamak zorundadırlar. Ruhsatı olup da, gayri sıhhi müesseseler sınıflamasında veya tesiste yapılan bir değişiklik sonucunda alt sınıf kapsamına girmiş tesislerin yeniden ruhsat alması zorunluluğu yoktur. Ancak, gayrı sıhhi müessese sınıflamasında yapılan bir değişiklik neticesinde üst sınıfına girmiş tesislerin, belirlenen süre içinde yeni sınıfına göre ruhsat alması zorunludur. Diyet, katkılı ekmek ile unlu mamul çeşitleri, ancak imalathane veya fırın olarak yapı kullanma izin belgesi olan yerlerde imal edilir. Görüldüğü gibi, 3572 sayılı Kanun kapsamında kalan ikinci ve üçüncü sınıf gayri sıhhi müesseseler de, bu Yönetmeliğin atıfta bulunduğu Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliğine göre ruhsatlandırılacak olup, bunlar için de GSM Yönetmeliği ekindeki; Ek-1, Ek-2, Ek-3 ve Ek-4'deki formlar düzenlenecek, tesisin kurulacağı yer ve çevreye olacak zararlı etkileri bakımından gerekli görülen ilave bilgi ve belgeler istenebilecektir.

Gıda maddesi üreten işyeri kurmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler, bu işyerlerini üretime geçirmeden önce Sağlık Bakanlığı'na müracaat ederek işyerinin taşıması gereken asgari teknik ve hijyenik şartlara göre çalışma izni almak ve Sağlık Bakanlığının düzenleyeceği gıda işyerleri siciline kaydolmak; ayrıca, gıda maddeleri üreten işyerleri, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın düzenleyeceği gıda siciline kaydolarak sicil numarası almak, imal ettikleri gıda maddelerinin bileşiminde bulunan maddeleri Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı'na da tescil ettirerek izin almak zorundadır. Yönetmeliğin Ek-1 Listesinde yer alan işyerleri (Dondurulmuş gıda maddesi üreten işyerleri, bisküvi, çikolata, kakaolu ve benzeri ürünleri üreten işyerleri, alkollü içki üreten işyerleri ve diğer sayılanlar) için Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ek-2 listesinde yer alan işyerleri (dondurma üreten işyerleri, tuz işleme yerleri, makarna üreten işyerleri, un üreten işyerleri ve sayılan diğer işyerleri) için ise İl Sağlık Müdürlükleri çalışma izni vermeye yetkilidir. Gerek Ek-1, gerekse Ek-2'de yer alan listeler kapsamında üretim yapan işyerleri için çalışma izni vermeye genel olarak Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü yetkili olup, bu Genel Müdürlük gerektiğinde Ek-1 ve Ek-2'de yer alan işyerleri arasında çalışma izni verme konusunda yetki değişikliği de yapabilir. Bu listelerde yer almayan gıda maddesi üretimi yapacak işyerleri, çalışma izni belgesi almak için İl Sağlık Müdürlüğüne başvuruda bulunur. Bu işyerlerinin hangi gruba gireceği hususu, İl Sağlık Müdürlüklerinin görüşü üzerine Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünce belirlenir.

Gıda maddesi üretimi yapacak işyeri için çalışma izni almak isteyenler: Dilekçe, Noter onaylı sorumlu müdür sözleşmesi ve diploma örneği, İş akış şeması ve kullanılan malzeme, alet ve ekipman hakkında bilgi, Personel sayısı ve niteliği hakkında bilgi, Faaliyet konusu ve ürün/ürünlerin gruplandırılması, Kapasite raporu, Noter onaylı Gayrı Sıhhi Müessese ruhsatı fotokopisi, ile işyerinin özelliğine göre izni verecek olan makama başvururlar. Başvuru dosyasının eksiksiz olarak kabul edilmesi tarihinden itibaren bir ay içinde işyeri, yetkili makam tarafından denetlenerek, Yönetmelik'te belirlenen şartlara uygun bulunduğu takdirde çalışma izin belgesi düzenlenir, işyeri sicil numarası verilir ve sicil kaydı yapılır. Çalışma izin belgesi, üzerinde yazılı gerçek veya tüzel kişi, adres ve yapılan iş için geçerli olup, bunlardan herhangi birinin değişmesi halinde izin belgesi geçerliliğini kaybeder. Bu durumlarda değişlik olması halinde, değişikliğe dair bilgi, belge ve çalışma izni belgesinin aslı, bir dilekçeye eklenerek bir ay içinde İl Sağlık Müdürlüğüne başvurulmalıdır. Çalışma izin belgesinin kaybolması veya okunamayacak şekilde tahrip olması durumunda ise, gazete ilanı ya da tahrip olmuş belgenin aslı bir dilekçeye eklenerek yine İl Sağlık Müdürlüğü'ne başvurulur. Çalışma izni alıp da 6 ay içinde faaliyete geçmeyen işyerlerinin çalışma izni iptal edilir.

Otel, gazino, kahve, içki yerleri, bar, tiyatro, sinema, hamam ve plaj gibi yerler, 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanununda umuma açık dinlenme ve eğlence yerleri olarak tanımlanmaktadır. 2559 sayılı Kanun uyarınca, bu gibi yerlerin açılması polis veya jandarmanın yapacağı inceleme neticesine göre mahalli mülki amirinin iznine bağlıdır. Adı geçen Kanunda sözü edilen içki yerleri ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerinin hangileri olduğu, umuma açık istirahat ve eğlence yerlerinin açılması, denetlenmesi, faaliyetten men edilmesi, kapatılması, işletme izninin iptali ile bu yerleri açacak, işletecek ve buralarda çalışacak kişiler hakkında yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla hazırlanan ve 30.12.1999 gün ve 23922 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan 99/13681 karar sayılı "Açılması İzne Bağlı Yerlere Uygulanacak İşlemler Hakkında Yönetmelik"te açıklanmıştır.

İçkisiz istirahat ve eğlence yerlerinin açılması ve faaliyette bulunması da, Yönetmeliğin 19 uncu maddesinde, kolluk soruşturması sonucuna göre en büyük mahalli mülki amirinin vereceği izne bağlanmıştır. Yine aynı maddede, içkisiz istirahat ve eğlence yerinde, buraları açacak olan gerçek kişi ve özel hukuk tüzel kişilerinin mesul müdürlerinde aranacak olan şartlar sayılmıştır.

İçkisiz istirahat ve eğlence yeri açacak gerçek kişi ve varsa ortakları ile özel hukuk tüzel kişilerin mesul müdürlerinde; Banyo, hamam, sauna, masaj salonu, plaj, açık-kapalı havuz ve benzeri yerler için yirmi bir yaşını, diğer içkisiz istirahat ve eğlence yerleri için on sekiz yaşını bitirmiş ve medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmak, Kişi güvenliği ve kamu düzeni için sürekli tehlike yarattığı gerekçesiyle daha önce işlettiği veya yönettiği aynı nitelikteki içkisiz istirahat ve eğlence yerine ait işletme izni ikiden fazla iptal edilmemiş olmak, Kahvehane, kıraathane ve oyun yeri açacak kişiler için, ayrı ayrı zamanlarda kumar oynamak veya oynatmaktan dolayı üçten fazla ceza almamış olmak veya Türk Ceza Kanununun 119 uncu maddesine göre aynı suçlardan dolayı üçten fazla ön ödemede bulunmamış olmak veya 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makineleri Hakkında Kanuna muhalefetten dolayı hüküm giymemiş olmak, koşulları aranacaktır.

Açılmak istenen içkisiz eğlence ve istirahat yerinde; Genel sağlık, genel ahlak, genel güvenlik ve asayişin korunması açısından uygun yerde ve konumda olmak, Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı gibi tehlikeli maddeler üretilen, satılan, kullanılan ve depolanan yerler ile gaz dolum tesislerinin yakınında olmamak, Genel kolluğun kontrol ve denetimini zorlaştıracak yerde ve konumda bulunmamak, İtfaiye, ambulans gibi müdahale ve yardım hizmetlerinin kolaylıkla ulaşabileceği bir yerde ve konumda olmak, Kahvehane, kıraathane ve oyun yerleri için okul öncesi eğitim, ilk ve orta öğretim ve eğitim okul bina ve tesisleri ile ilk ve orta öğretim öğrencilerinin devam ettiği kurs, dershane, özel öğretim kurumları ve bu öğrencilerin kaldığı öğrenci yurtlarına ait bina, tesis ve bunların müştemilatına 200 metreden yakın mesafede bulunmamak, şartları aranacaktır. Diğer taraftan, turizmin yoğun olduğu yörelerdeki okulların tatil olduğu dönemlerde ise, 200 metre mesafe şartının aranıp aranmayacağı konusunda en büyük mahalli mülki amir karar verecektir.

Yönetmeliğe göre, içkisiz istirahat ve eğlence yeri açmak ve işletmek isteyen gerçek kişinin bizzat kendisi, şirket veya diğer özel hukuk tüzel kişilerinin yetkili temsilcisi, dilekçe ile mahallin en büyük mülki amirine başvurur. Başvuru dilekçesine; 1. İçkisiz istirahat ve eğlence yerini açacak ve işletecek gerçek kişi veya ortakları bakımından: Nüfus cüzdanı örneği, İkametgâh belgesi, Bulaşıcı hastalıkları olmadığına dair uzman hekimden alınacak sağlık raporu, Adli sicil belgesi, Renkli fotoğraf. 2. Şirket veya diğer özel hukuk tüzel kişileri bakımından: Kuruluş ilanı, Açılması istenilen yer için, yönetim kurulu karar tutanağı ve yetkili temsilciye yönetim kurulu kararıyla verilmiş yetki belgesi, Açılması istenilen yeri işletecek olan mesul müdür için, yönetim kurulu kararının tasdikli sureti ve (a) bendinde belirtilen belgeler. 3. İşyeri bakımından: İşyeri kiralık ise noter tasdikli kira kontratı, Tasdikli tapu senedi sureti, Yönetim planında aksine bir hüküm yoksa; tapuda mesken olarak görünen yerler için kat maliklerinin oy birliği ile alacağı karar tutanağı, tapuda iş yeri olarak görünen yerler için ise, kat maliklerinin oy çokluğu ile alacağı karar tutanağı, eklenecektir. Yine burada da, belgelerin son altı ay içinde düzenlenmiş olmasına dikkat edilecektir. İçkisiz istirahat ve eğlence yerinin devri halinde kişi ve yer bakımından yapılan işlemler tekrar edilir.

Kolluk tarafından hazırlanan soruşturma dosyasına, işletmenin sınıfı ve niteliği, bulunduğu binanın fenni, sıhhi ve yangın güvenliği bakımından belediyece, toplum ve çevre sağlığına uygunluğu bakımından da çevre sağlık müdürlüğünce yapılan inceleme sonuçları eklenir ve kolluk amirinin görüş yazısı ile birlikte mahallin en büyük mülki amirinin onayına sunulur. Mülki amir tarafından içkisiz istirahat ve eğlence yerinin açılmasına ve faaliyette bulunmasına izin verilmesini müteakip kollukça işletme izin belgesi düzenlenir.

İçkili yerlerin açılması ve faaliyette bulunması, polis ve jandarmanın yapacağı soruşturma neticesine göre en büyük mahalli mülki amirin iznine bağlıdır. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, dernek, vakıf, sendika ve benzerlerine ait lokal, kamp ve dinlenme evleri gibi yerlerde kadehle ve açık olarak içki satılması ve bu yerlerin içkili yer niteliğinde faaliyet göstermesi halleri de bu hükme tabidir.

Yönetmeliğin 12 nci maddesine göre, içkili yer açmak ve işletmek isteyen gerçek kişinin bizzat kendisi, şirket veya diğer özel hukuk tüzel kişilerinin yetkili temsilcisi, dilekçe ile mahallin en büyük mülki amirine başvurur. Başvuru dilekçesine: 1. İçkili yeri açacak ve işletecek gerçek kişi veya ortakları bakımından: Nüfus cüzdanı örneği, İkâmetgah belgesi, Bulaşıcı hastalıkları olmadığına dair uzman hekimden alınacak sağlık raporu, Adli sicil belgesi, Renkli fotoğraf, 2. Şirket veya diğer özel hukuk tüzel kişileri bakımından: Kuruluş ilanı, Açılması istenilen içkili yer için, yönetim kurulu kararı tutanağı ve yetkili temsilciye yönetim kurulu kararıyla verilmiş yetki belgesi, Açılması istenilen içkili yeri işletecek olan mesul müdür için yönetim kurulu kararının tasdikli sureti ve (a) bendinde belirtilen belgeler, 3. İş yeri bakımından: İş yeri kiralık ise noter tasdikli kira kontratı, Tasdikli tapu senedi sureti, Yönetim planında aksine bir hüküm yoksa, tapuda mesken olarak görünen yerler için kat maliklerinin oy birliği ile, tapuda iş yeri olarak görünen yerler için ise, kat maliklerinin oy çokluğu ile alacağı karar tutanağı, 4. Lokal, kamp ve dinlenme evleri için, başvuruda bulunan kuruluşun kendi mevzuatının öngördüğü belgeler, kuruluşun mevzuatında açılma usulleri gösterilmemiş ise (b) bendinde belirtilen belgeler, 5. Sabit veya seyyar olarak kullanılan kara, deniz, hava ve her çeşit taşıma araçlarının içkili yer olarak kullanılmasının istenmesi halinde, bu maddede belirtilen belgelerin yanı sıra, deniz araçları için bağlı olduğu veya bulunduğu liman başkanlıklarının, diğerleri için ilgili kurum ve kuruluşlarının vereceği uygunluk yazısı, eklenecektir. Dikkat edilecek bir başka husus ta, başvuru belgelerinin son altı ay içinde düzenlenmiş olması gereğidir.

Polis veya Jandarma tarafından hazırlanan soruşturma dosyasına, işletmenin sınıfı ve niteliği, bulunduğu binanın fenni, sıhhi ve yangın güvenliği bakımından belediyece, toplum ve çevre sağlığına uygunluğu bakımından çevre sağlık müdürlüğünce yapılan inceleme sonuçlarının eklenmesi ve kolluk amirinin görüş yazısı ile birlikte mahallin en büyük mülki amirinin onayına sunulması üzerine, mülki amir tarafından içkili yerin açılmasına ve faaliyette bulunmasına izin verilmesini takiben kollukça işletme izin belgesi düzenlenir. Otel, motel ve pansiyon gibi konaklama tesislerinin bünyelerinde açılacak içkili yer için ayrı bir içkili yer işletme izin belgesi düzenlenir.

Karayollarının her iki tarafında karayoluna bağlantıyı sağlayacak geçiş yolları yönünden akaryakıt istasyonları, servis istasyonları, akaryakıt dolum istasyonları, sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG/CNG) dolum ve ikmal istasyonları, tehlikeli madde depoları, umuma açık park yerleri, umuma açık garaj, yolcu terminali (otogar), yük terminali (nakliyat ambar ve depoları), fabrika, işhanı, çarşı, pazar yeri, toptancı hal, sinema, tiyatro ve benzeri eğlence yerleri, turistik yapı ve tesisler, malzeme ocak ve harmanları, maden ve petrol şantiye-ocak ve tesisleri, araç bakım-onarım-teşhir ve satış yerleri, otel, motel, lokanta, kahvehane, ticari bina, hububat-tütün-fındık-pancar ve benzeri tarım ürünleri depoları, besi çiftliği ve ahırlar, yolcu indirme-bindirme yerleri (durak), sürücü kurs yerleri, eğitim-sağlık-spor-dini-kültürel ve benzeri amaçlı kamu ve özel yapılarla bunların sosyal tesisleri, üretme çiftlikleri, havuzlar, sabit kantarlar, trafolar, meskenler, trafik güvenliğini etkileyecek her türlü yapı ve tesisler ile, Karayollarının her iki tarafından sınır çizgisine elli metre mesafe içinde olup, geçiş yolları ile karayoluna bağlantı yapmaksızın yukarıda sayılan yapı ve tesislerin yapılması, açılması ve işletilmesi 15.5.1997 gün ve 22990 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan "Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik"te belirtilen esas, usul ve kriterlere tabidir. Söz konusu Yönetmelik, diğer Kanun, Tüzük ve Yönetmeliklerdeki tanımlar saklı kalmak kaydıyla bu Yönetmeliğe tabi olan (Akaryakıt İstasyonu, Servis İstasyonu, Akaryakıt Dolum İstasyonu, Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) ve Sıkıştırılmış Doğalgaz (CNG) Dolum İstasyonları, Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) İkmal İstasyonları, Tehlikeli Madde Depoları, Umuma Açık Parkyerleri, Umuma Açık Garaj, Yolcu Terminali (Otogar), Yük Terminali (Nakliyat Ambar ve Depoları), Fabrika, İşhanı, çarşı, Pazaryeri; Toptancı Hal, Sinema, Tiyatro, Gazino ve Benzeri Eğlence Yerleri, Turistik Yapı ve Tesisler, Malzeme Ocak ve Harmanları, Maden ve Petrol Şantiye-ocak ve Tesisleri, Araç Bakım-Onarım Yerleri, Araç Teşhir ve Satış Yerleri, Otel-Motel, Lokanta, Kahvehane, Hububat-Tütün-Fındık-Pamuk-Pancar ve Benzeri Tarım Ürünü Depoları, Üretme Çiftliği ve Ahırlar, Ticari Bina, Yolcu İndirme-Bindirme Yerleri (Durak), Taksi Durakları, Minibüs ve Otobüs Durakları, Sürücü Kurs Yerleri, Havuzlar, Sabit Kantarlar, Trafolar, Meskenler, Devletyolu, İlyolu, Kavşak Başlangıcı, Toplayıcı Yol (Yan Yol), Geçiş Yolu, Belediye Sınırı, Mücavir Alan, Nazım İmar Planı, Yerleşme Alanı (İskan Sınırı), Karayolu Sınır Çizgisi,) çok çeşitli tesis ve terimlerin tanımlarını ayrıntılı olarak yapmıştır. Bu Yönetmelik kapsamındaki tesislerin açılarak faaliyete geçebilmesi için, yol ve trafik güvenliğinin sağlanması amacıyla karayoluna bağlantıyı sağlayacak geçiş yolları yönünden Geçiş Yolu İzin Belgesi alınması gerekmektedir. Bu izin, 3194 sayılı İmar Kanunu gereğince alınması gerekli ruhsatlar yerine geçmemektedir. Ancak, 3194 sayılı İmar Kanunu'nun öngördüğü inşaat ruhsatı alınsa bile, Geçiş Yolu İzin Belgesi alınmadan inşaata başlanılamaz. Diğer taraftan, yapılanma, arazi kullanımı ve diğer hususlarla ilgili olarak görevli ve yetkili kuruluşlardan da gerekli izinlerin alınması zorunludur.

Belediye sınırları dışındaki karayolları kenarında yapılacak ve açılacak tesislerden karayoluna bağlantı yapılmak istenmesi halinde Geçiş Yolu İzin Belgesi, yolu yapan ve bakım altında tutan kuruluştan alınır.

Geçiş Yolu İzin Belgesi almak için; Bu Yönetmelikte ve Geçiş Yolu Ön İzin Belgesinde belirtilen şartlara uygun olarak inşaatı bitirilen tesis sahipleri, ön izin belgesini Geçiş Yolu İzin Belgesi ile değiştirmek üzere İlgili Kuruluşun Bölge Müdürlüğüne müracaat eder. İlgili Kuruluşça yerinde yapılan inceleme neticesinde Yönetmelik şartlarına aykırı bir durum olmadığı tespit edilirse Geçiş Yolu İzin Belgesi verilir. Geçiş Yolu İzin Belgesi verilen tesisler için 3194 sayılı İmar Kanunu ve buna bağlı Yönetmeliklere göre ilgili Valilikten Yapı Kullanma İzni alınır. İnşaatı, bu Yönetmelik hükümleri ile Geçiş Yolu İzin Belgesinde belirtilen hususlara aykırı olarak bitirilen tesislere, yapı kullanma izin belgesi verilemez.

Adı geçen Yönetmelikte sayılan tesislerin belediye ve mücavir alan sınırları içindeki karayolları kenarında yapılması ve açılması için, İlgili Belediye Başkanlığından Geçiş Yolu İzin Belgesi alınması, İlgili Belediye Başkanlığının da trafik güvenliği bakımından, bu Yönetmelikte belirtilen şartların yerine getirilmesini sağlamaları, zorunludur. Ayrıca, dikkat edilmesi gereken bir başka husus, karayolu kenarında yapılacak ve açılacak olan tesislere, bu Yönetmelik hükümlerinin yanı sıra, tesis hangi işyeri niteliğini taşıyorsa, (sıhhi, gayri sıhhi, umuma açık, eğlence yeri, gıda vb.) onunla ilgili mevzuattan kaynaklanan kriterlere göre değerlendirilerek açılış ve çalışma ruhsatlarının verilmesidir.

1901 tarihli Taşocakları Nizamnamesinin 1 inci maddesinde "Ocaklar; somaki, alçı, kireç, çakmak, kaldırım, değirmen, litografya, mermer çeşitleri, çakıl, gre, granit ve kumlu ve benzeri taşlarla amyant, pozolan, strasi, bazalt, lavmarin, tebeşir, üstübeç, kil, çimento, kaolen, feldspat ve buna benzer cisimlerden, yün ve yapağı temizlenmesi, çanak çömlek ve benzeri ürünler, boya imali veya toprağın kuvvetlendirilmesi için tarımla uğraşanlar tarafından kullanılan piritli topraklarla diğer topraklardan ve bunlara benzer diğer maddelerden ibarettir." şeklinde tanımlanan taş, kum, toprak, çakıl vb. ocaklar; şahısların mülkiyetinde bulunan arazilerde çıkarsa bu Nizamname'nin 2 nci maddesi uyarınca işletme hakkı arazi sahibine aittir. Keza, bir kimse tasarrufu altında bulunan arazide meydana çıkan ocaklardan, kendine ait özel inşaat ve imalat (yapım işleri) için ihtiyaç duyduğu maddeleri, aynı Nizamname'nin 3 üncü maddesi hükmüne göre, hükümete (vilayete) durumu haber vermeye, harç ve vergi ödemeye zorunlu olmadan çıkarıp kullanabilir. Ancak, kendi tasarrufu altında bulunan veya sahibini razı ettiği arazide ticaret amacıyla ocak açmak ve işletmek isteyenler, durumu vilayete bir dilekçe ile bildirmeye zorunludur. dilekçede; Başvuranın adı, soyadı ve adresi, Eğer arazi başkasının tasarrufunda ise onun adı, soyadı ve rızasının alınmış olduğu, Anılan yerde ocak açılması ve işletilmesinden dolayı doğacak zarar ve ziyanı ödemeyi üstleneceği, Civarında bulunan yapı ve tesislere, diğer emlake ve yollara ve en yakınındaki akarsuya göre ilişkisi, Ocağın yerüstünde mi yoksa kazılmak suretiyle toprak altında mı açılacağı, Ocaktan çıkarılacak maddelerin cinsi, türü ve nereye taşınıp gönderileceği, Ocağın tahmini durumu ve büyüklüğü, gösterilir. Bu dilekçeye ocağın açılıp işletilmesinden dolayı doğacak zarar ve ziyanın ödeneceğine dair bir adet kefalet senedi ile arazi bir başka kimsenin tasarrufu altında ise rızasının alındığına ve kendisine ne kadar bedel veya ücret verileceğine ve ne kadar bir süre için mukavele yapıldığına dair arazi sahibi tarafından mühürlü ve noterden onaylı bir senet bağlanacak ve açılması ve işletilmesi için başvurulan ocaklardan çıkarılacak maddelerin gerek ham, gerek işlenmişinden ikişer parça örnek (numune) de birlikte verilecektir. Bu numunelerden biri mahallindeki resmi dairede alıkonulup, diğeri 15 inci maddede yazılı olduğu şekilde Maden Bakanlığına gönderilecektir. Ocağın işletilmesi için toprak altında kuyu ve mağara açmak gerekirse, aşağıda belirtildiği gibi düzenlenecek haritanın üç nüshası dilekçeye bağlanmalıdır. Bu nüshalardan bir mahalli dairede saklanır ve diğeri 15 inci madde uyarınca Maden Bakanlığına gönderilir, üçüncü nüshası da onaylanarak dilekçe sahibine verilir. Sözü geçen harita 1/500 ölçeğinde düzenlenip, bunda ocağın açılması ve işletilmesine gerekçeli arazinin miktarı ile ocağın açıldığı arazinin sınırları ve o sınırdan itibaren dört yönde ikiyüz ellişer metre uzaklık içinde mevcut bütün binalar ile her yönde ikiyüz ellişer metre uzaklık içinde mevcut bütün binalar ile her çeşit akarsu ve açılması gerekli kuyu ve mağara çıkışları gösterilecektir. (Not: 1925 tarihli Genelge'ye göre, bu maddede istenildiği gibi evrakın ve belgelerin Maden Bakanlığına gönderilmesine gerek olmayıp, her türlü incelemenin il'de yapılması ve sonuçlandırılması yeterlidir.)

178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 13/b maddesi gereğince, hazinenin özel mülkiyetindeki yerler ile ormanlar ve devletin hüküm ve tasarrufu altındaki diğer yerlerde bulunan taş, kum ve çakıl ocakları Milli Emlak Genel Müdürlüğü tarafından kiraya verilecek, il özel idare tarafından da Taşocakları Nizamnamesinin 19 uncu maddesine göre ruhsatlandırılarak, rüsuma bağlanacaktır. 186 sayılı Milli Emlak Genel Tebliğinde; taş, kum ve çakıl ocaklarının kiraya verilmesi esas usulleri; " F- Orman sınırları içinde, Devletin özel mülkiyetinde ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde bulunan taş, kum ve çakıl ocakları teşkilatımızca kiraya verilecektir. Devletin hüküm ve tasarrufu altında veya orman sınırları içinde bulunup, 484 sayılı KHK'nin yürürlüğe girdiği 13.07.1993 tarihinden önce özel idare veya orman idaresince kiraya verilen taş, kum ve çakıl ocaklarına ait kira bedellerinin, kiracı ile akti ilişkinin devam etmekte olduğu dikkate alınarak, sözleşmelerin sona ereceği tarihe kadar; sözü edilen idarelerce tahsil edilmesine devam edilecektir. Sözleşmenin bitim tarihinden itibaren, kiraya verme işlemi Bakanlığımızca yapılacaktır. Taş, kum ve çakıl ocakları, kiraya verilmeden önce, o yerde ocak açılmasında sakınca olup olmadığı hususu, Karayolları Bölge Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdare Müdürlüğü, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı gibi kuruluşlardan sorulacak, ocak açılmasında sakınca olup olmadığı belirlendiği takdirde, kiraya verme işlemlerine başlanacaktır. Şayet ocak orman sınırları içinde ise, bu alanda ocak açılmasına izin verildiğine dair, Orman Genel Müdürlüğünden alınacak izin belgesi istenecektir. Taş, kum ve çakıl ocağının tahmini kira bedelinin tespitinde, öncelikle ocak sahasında bulunan malzemenin metreküp veya ton olarak miktarı belirlenecek, daha sonra bu malzemenin ocaktaki fiyatı dikkate alınarak, tahmini kira bedeli aşağıdaki formüle göre tespit edilecektir. (m3 veya ton olarak taşınmaz malda bulunan malzeme miktarı) x (m3 veya ton olarak malzemenin ocaktaki fiyatı) = (tahmini kira bedeli) kira süresi, ocakta bulunduğu belirlenen malzemenin, ne kadar sürede alınabileceği gözönünde bulundurularak tespit edilecektir. Bir yıldan uzun süreli ihalelerde ve müşterinin kira bedelini taksitle ödeme talebinde bulunması halinde, ilk yıl kira bedeli aşağıdaki formüle göre belirlenecektir. (İhale Bedeli) : (Kira Süresi) = (İlk Yıl Kira Bedeli)" olarak belirlenmiştir. Taş, kum, çakıl ve toprak ocaklarının kiraya verilmesinde yetki hususu ise 202 Sıra Nolu Milli Emlak Genel Tebliğinde; "Ormanlar ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki diğer yerler ile Devletin özel mülkiyetindeki yerlerde bulunan su ürünleri üretim yerleri, kaynak suları, taş, kum, çakıl ve toprak ocaklarının kiraya verilmesi işlemlerini yapmak hükümleri getirilerek, bu gibi yerlerin kiraya verme yetkisi Bakanlığımıza verildiğinden, 186 sayılı Milli Emlak Tebliğinin F bölümüne göre işlem yapılmaya devam edilecektir" şeklinde tespit edilmiştir.

Taş, kum ve çakıl ocakları, Devletin özel mülkiyetindeki taşınmaz mallar ile Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunun yerlerde işletilecekse, öncelikle Milli Emlak Genel Müdürlüğünden kiralanması, daha sonra da Taşocakları Nizamnamesi'nin 4 üncü maddesi gereğince ihaleye gidilmeden kiracı adına özel idare tarafından Tüzüğün 19 uncu maddesine göre ruhsat verilerek rüsuma bağlanması gerekmektedir.